۷ دهه حیات علمی و سیاسی مرحوم آیت‌الله یزدی؛ از مبارزه با رژیم پهلوی تا ایفای مسئولیت در مهمترین نهادهای نظام

 آیت‌الله شیخ محمد یزدی رئیس شورای‌عالی جامعه مدرسین دقایقی پیش بعد از یک دوره بیماری دار فانی را وداع گفت.

نگاهی به حیات بابرکت آیت‌الله یزدی نشان می‌دهد که ایشان قریب 70 سال از عمر خویش را در سنگر علم و انقلاب سپری کرده و در این 70 سال منشأ خدمات فراوانی به کشور و حوزه‌های علمیه بودند.
در این گزارش نگاهی به زندگی‌نامه و مسئولیت‌های این عالم انقلابی خواهیم داشت:

آیت‌الله شیخ محمد یزدی در سال 1310 در خانواده اهل علم دیده به جهان گشود. پدر ایشان، مرحوم «شیخ على یزدى» از شاگردان آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری و امام جماعت یکی از مساجد اصفهان بود.

آیت‌الله یزدی دروس ابتدایی را در محضر پدر و در حوزه علمیه اصفهان فرا گرفت. بعد از حضور آیت‌الله بروجردی در قم و رونق یافتن این حوزه، ایشان به قم هجرت کرد و در مدرسه فیضیه مستقر شد و مابقی دروس سطح حوزه مانند رسائل و مکاسب و کفایه را از محضر اساتید قم همچون آیت‌الله شیخ مرتضى حائرى و آیت‌الله مرعشى فرا گرفت و سپس در درس خارج فقه آیات عظام بروجردی، امام خمینی، اراکی و درس تفسیر علامه طباطبایی شرف حضور پیدا کرد.

** آشنایی با امام خمینی(ره) و همراهی با نهضت

آیت‌الله یزدی جزو حلقه اول درس خارج فقه امام خمینی(ره) در مسجد سلماسی قم به‌شمار می‌رفت و همین آشنایی موجب شد با شروع نهضت امام با ایشان همراه شود.

ایشان درباره اولین دیدارشان با امام چنین می‌گوید: "اولین برخورد خصوصى قابل ذکر وقتى بود که توسط مرحوم اشراقى داماد حضرت امام(رض) احضار شدم و نمى‌‏دانستم مطلب چیست. پس از شرفیابى، با لطف و محبت خاصى امام فرمودند: «مردوخ کردستانى جزوه‏‌ای نوشته است که نام شما در آن است من فرستاده‌‏ام کتاب ـ گمشدۀ شما ـ را آوردند، فصل مربوط به ولایت را دیدم، خوب نوشته شده، این جزوه را دیده‏‌اى»؟ عرض کردم، بله اتفاقاً چند روز قبل به دیدار آقاى فکور یزدى ــ که یکى از علماى معروف یزد در قم بودند ــ رفته بودم چنین جزوه‌ای براى ایشان فرستاده شده بود به من دادند. امام فرمودند: «مى‌‏خواهى چه بکنى»؟ عرض کردم، «قسمتى از آن را خوانده‌‏ام یادداشت‌هایى هم نوشته‏‌ام مایل هستم تمام کنم جوابى بنویسم». امام فرمودند: «وقتى نوشتى بیاور من ببینم». فوق‏‌العاده خوشحال شدم. نوشته در یکصد صفحه تهیه شد به‌نام «پاسخ تهمت‌هاى مردوخ» تقدیم کردم.

پس از مدتى در پایان یکى از جلسات درس اصول مسجد سلماسى لطف کردند و در یک صفحه به‌شکل حاشیه راهنمایى‌‏هایى فرموده بودند که مثلاً فلان کتاب مدرک معتبرترى است. نکتۀ اصلى این داستان طولانى این است که وقتى آمادۀ چاپ شد من نمى‌‏دانم از چه‌طریق خبر امکانات و شرایط مرا به‌دست آورده بودند، باز توسط مرحوم اشراقى احضار شدم. یک قطعه اسکناس یک‌هزارتومانى که تا آن وقت ندیده بودم به‌عنوان کمک به چاپ (که تمام هزینۀ چاپ همان بود) لطف کردند، سپس فرمودند: «فقط در جاهایى که اصل جزوه پخش شده این پاسخ پخش شود که ذهن دیگران بى‏‌جهت مشوب نگردد»."

ورود آیت‌الله یزدی به نهضت امام نیز از همان سال 43 آغاز شد. زمانی که ایشان سلسله سخنرانی‌هایی را در مسجد امام حسن عسکری(ع) قم تحت عنوان «زندگی ما، افکار ما» که در آن از اصلاح امور مملکت سخن می‌گفت آغاز کرد.

در این دوران ایشان حامل پیام امام راحل(ره) به علمای بلاد بود. حضرت امام در نامه‌هایی با توجه به جو فرهنگی شهر‌ها و حضور اکثر جوانان در عصر‌های جمعه در سینما‌ها و مراکز فساد، خواسته بودند تا عصر‌های جمعه جلسات اخلاقی برگزار کنند. یکی از آن جلسات، جلسه معروف مسجد امام حسن عسکری(ع) واقع در قم بود که هریک از علما 10 شب در آنجا به سخنرانی می‌پرداختند و آیت‌الله یزدی به‌جای 10 شب، 20 شب را در آنجا منبر رفت.

بعد از تبعید امام خمینی در سال 43، آیت‌الله یزدی از مبلغان مرجعیت امام خمینی بود و در منبر‌ها اقدام به تبلیغ مرجعیت و افکار امام می‌نمود لذا در سال 1344 ساواک از سخنرانی او در مسجد آیت‌الله بروجردی کرمانشاه که آیت‌الله اشرفی اصفهانی امام جماعت آن بود، جلوگیری کرد و در سال 45 نیز ممنوع‌المنبر شد.

از راست: جلال‌الدین فارسی، مرحوم آیت‌الله یزدی و حسن روحانی ــ سفر حج در سال 58

** همکاری با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و عضویت در هیئت مؤسس

جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که پیش از وفات آیت‌الله بروجردی به هیئت مدرسین معروف بود، بعد از شروع نهضت امام، به تدوین اساسنامه خود پرداخت و با حضور اعضای جدید، انسجام بیشتری به‌خود گرفت و اهداف بزرگتری از جمله "دفاع از اسلام و ارزش‌های اسلامی، اجرای قوانین اسلام، مبارزه با طاغوت و دفاع از حقوق مردم ستمدیده ایران" را در برنامه خود گنجاند.

آیت‌الله یزدی درباره فعالیت‌های جامعه مدرسین در آن زمان می‌گوید: "یکی دیگر از کار‌های بسیار مهم جامعه مدرسین در قبل از پیروزی انقلاب، اعلام مرجعیت حضرت امام بود. وقتی عوامل رژیم، امام (رحمة الله علیه) را دستگیر کردند ایشان عنوان مرجعیت نداشتند و بر‌اساس قانون اساسی مشروطه، مراجع دارای مصونیت بودند؛ برای همین جامعه مدرسین بلافاصله، با توجه به صلاحیت حضرت امام، در اطلاعیه‌ای اعلام کردند که امام خمینی… جزء مراجع تقلید هستند و با این کار دست ساواک را برای هرگونه تعرض به جان امام بستند."

آیت‌الله یزدی که از اعضای جوان جامعه مدرسین بود در این دوران به سخنرانی و امضای بیانیه‌های جامعه مدرسین مبادرت کرد و همچون سایر اعضای جامعه تبعید شد.

اولین تبعید ایشان بعد از تظاهرات در شهر قم در پی مقاله توهین‌آمیز روزنامه اطلاعات علیه امام خمینی در سال 56 صورت گرفت که به بندرلنگه تبعید شد. فعالیت‌های افشاگرانه آیت‌الله یزدی در تبعید و تحریک مردم منطقه و ارتباط با روحانیان شهر‌های اطراف و ترک تبعیدگاه در تاریخ 13 اسفندماه 56 به‌قصد تهران و از آنجا به قم، موجب شد محل تبعید او را از بندرلنگه به اسلام‌آباد غرب تغییر دهند.

نافرمانی از ساواک و شهربانی در تبعیدگاه جدید نیز ادامه یافت. او در اسلام‌آباد غرب با جوانان منطقه به فعالیت علیه رژیم پرداخت و در نهایت، ساواک کرمانشاه بر اثر نگرانی از این فعالیت‌ها تقاضای تبعید وی به منطقه "کرند" غرب را داد. به‌رغم ممنوع‌المنبری در تاریخ 29 تیرماه 1357 علیه شاه سخنرانی مفصلی ایراد کرد و در پی آن در نیمه‌شب 4 مرداد دستگیر شد.

جامعه مدرسین در تاریخ 17 مرداد سال 1360 اساسنامه خود را به‌ثبت رسانید که‌در آن هیئت مؤسس عبارت بودند از حضرات آیات فاضل لنکرانی، علی مشکینی، احمد جنتی، ابوالقاسم خزعلی، محمد یزدی ‌و احمد آذری‌قمی. بعد از وفات آیت‌الله مشکینی در سال 86، آیت‌الله یزدی ریاست شورای‌عالی این نهاد حوزوی را به‌عهده گرفت.

** فعالیت‌های علمی و فرهنگی در دوران امام خمینی

آیت‌الله یزدی پس از تبعید امام(ره) و به‌توصیه ایشان به‌همراه آیات محمدی گیلانی، محمدتقی مصباح یزدی، حسین مظاهری و موسوی یزدی بحث‌های فقهی و تفسیری راجع به مسائلی همچون خمس، حکومت و ولایت داشتند که مباحث مربوط به ولایت به‌صورت کتابی تحت عنوان «امامت در شیعه» به چاپ رسید.

همکاری با نشریات مخفی حوزه همچون بعثت و انتقام که محتوای آن را مقابله و مبارزه با طرح‌ها و اقدامات حکومت پهلوی و هیئت حاکمه کشور‌ها و رژیم‌های استعمارگر خارجی به‌ویژه آمریکا، ایدئولوژی مبارزه اسلامی، مطرح کردن مبارزات انقلابی جهان اسلام، اصلاح حوزه و اخبار مرتبط با نهضت روحانیت بود، تشکیل می‌داد.

آیت‌الله یزدی همچنین در قم و تهران جلساتی را به‌صورت مخفی تشکیل می‌داد و با افراد و جریان‌های گوناگون به تبادل نظر می‌پرداخت که به جلسات زیرزمینی شهرت یافته بود. در این جلسات زیرزمینی اعلامیه‌های حضرت امام(ره) را چاپ و تکثیر می‌کردند و به شهرستان‌ها ارسال می‌شد.

در اینجا باید به نامه امام خمینی به‌تاریخ 14 اسفند 46 به آیت‌الله یزدی اشاره کرد که امام در این نامه وعده پیروزی انقلاب را می‌دهند و می‌نویسند "با اطمینان نفس به شما آقایان محترم وعدۀ فرج قریب می‌دهم، چه عمر من در این آخر وقت به آن برسد یا نه. آتشی که در کانون سینه‌ها و قلب‌ها روشن شده است، خاموش‌شدنی نیست یا لااقل به این زودی خاموش نخواهد شد و ممکن است شما‌ها شاهد انفجار عظیم آن باشید."

** همراهی با نهضت در دوران پیروزی انقلاب

آیت‌الله محمد یزدى، پس از پیروزى انقلاب اسلامى نیز همواره در خدمت نظام و بازوى تواناى امام و رهبرى بود و ایشان در مسئولیت‌هاى بسیار مهمى ایفاى نقش نموده است.

با حضور امام در 10 اسفندماه 57 در قم، امام در منزل آیت‌الله یزدی سکونت داشتند و هماهنگی ملاقات‌ها را در دورانی که امام در قم حضور داشتند انجام می‌داد و مسئولیت دفتر امام در قم نیز به‌عهده ایشان بود.

یکی از اولین مسئولیت‌های آیت‌الله یزدی در دوران حیات امام راحل، عضویت در هیئت سه‌نفره حل اختلاف قوا بود. در پی افزایش اختلافات بنی‌صدر با شهید بهشتی، نخست‌وزیر و دیگر مسئولان نظام در دوران جنگ تحمیلی، امام خمینی(ره) دستور به تشکیل هیئت حل اختلاف داد و آیت‌الله مهدوی‌کنی را به‌عنوان نماینده خود در این هیئت منصوب کردند.

امام(ره) در پیام انتصاب آیت‌الله مهدوی‌کنی عنوان فرمودند: جنابعالی را به نمایندگی خویش تعیین نمودم تا با نماینده‌ای که جناب آقای بنی‌صدر و نماینده دیگری که جناب حجت الاسلام آقای بهشتی و جناب حجت الاسلام آقای هاشمی رفسنجانی و جناب آقای رجایی تعیین می‌نمایند، موارد تخلفات از حقوق قانونی هریک را رسیدگی بنمایید؛ و نیز در زمان جنگ که زمانی استثنایی است به اقوال و اعمال هر کس که موجب اختلاف و تشنج در کشور می‌شود رسیدگی بنمایید و نیز در همین زمینه مطبوعات و رسانه‌های گروهی را مورد بررسی قرار دهید تا هر کس و هر چه به‌حسب رأی اکثریت متخلف و تخلف به‌شمار آمد در مرتبه اول به آنان تذکر دهید تا در اصلاح خود بکوشند و در مرحله بعد به‌وسیله رسانه‌های گروهی به مردم شریف کشور معرفی و در تمام موارد فوق به دادستان‌کل کشور گزارش دهید."

بنی‌صدر آیت‌الله اشراقی و شهید بهشتی و شهید رجایی آیت‌الله یزدی را معرفی کردند. پس از سخنرانی بنی‌صدر در جمع پرسنل نیروی هوایی شیراز و دو مصاحبه جنجالی مطبوعاتی و رادیوتلویزیونی وی هیئت حل اختلاف تشکیل جلسه داد و بنی‌صدر را به‌عنوان کسی که از بیانیه 10ماده‌ای امام خمینی(ره) و قانون اساسی تخلف کرده است معرفی کرد.

از دیگر مسئولیت‌های آیت‌الله یزدی در آن زمان باید به عضویت در جمع فقهای شورای نگهبان و اعضای هیئت امنای مسجد جمکران اشاره کرد.

آیت‌الله محمد یزدی همچنین بهمن ماه 1360 برای اولین‌بار در جایگاه نماز جمعه تهران به‌عنوان هشتمین خطیبی که این جایگاه به خود دیده است قرار گرفت. وی بین سال‌های 68 تا 78 بیشترین حضور را در نماز جمعه تهران داشت، اما سال 82 به‌دلیل کسالت از این سمت استعفا داد.

ایشان در جریان باند مهدی هاشمی و ماجرای آیت‌الله منتظری نیز قاطعانه ایستادگی داشت و به‌گفته خودشان "من در رساندن بخشی از پرونده اصفهان و گروه مهدی هاشمی به امام(ره) نقش داشتم، یعنی خودم از اصفهان گرفته بودم و خودم به امام(ره) داده بودم. خطر جریان جاری در دفتر آقای منتظری، برای ما که در متن حادثه بودیم، بسیار روشن بود."

آیت‌الله یزدی در ادوار اول تا پنجم مجلس خبرگان رهبری، عضو این مجلس بود و در دوره اول خبرگان و جلسه تاریخی سال 68 که به انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای منجر شد نیز حضور داشتند.

** ریاست دستگاه قضایی کشور

آیت‌الله یزدی در دوران رهبری آیت‌الله خامنه‌ای همواره به‌عنوان بازوی رهبری نقش‌آفرینی کرد و سال 68 از سوی معظم‌له به‌مدت 10 سال عهده‌دار ریاست دستگاه قضایی کشور شد. آیت‌الله یزدی به‌عنوان یکی از شاگردان قدیمی امام راحل و از جمله شخصیت‌های مورد وثوق حوزه، از اولین افرادی بود که مرجعیت آیت‌الله خامنه‌ای را مطرح کرد و فقاهت و اجتهاد ایشان را مورد تأیید قرار داد و دراین‌باره می‌گوید "طبعاً علائم مسئله اجتهادی و علمی و مرجعیت، که متکی به مبانی تعیین‌شده است، برای مقام معظم رهبری در همین جلسات، برایم روشن‌تر شد؛ علت این که پس از رحلت امام خمینی(ره) و رحلت بعضی از مراجع مطرح در قم، بنده مرجعیت را اعلام کردم، این نکته بود که بنده در طول این فاصله زمانی و جلساتی که از زمان ریاست جمهوری مقام معظم رهبری برگزار شد، به پایه علمی و قدرت استنباط و اجتهاد و در حقیقت بنیه اجتهادی و استدلالی ایشان و همچنین تسلط بر علوم مختلفی که باعث اجتهاد است، پی بردم و دیدم در ردیف متخصصین قرار گرفته‌اند؛ به همین دلیل وظیفه شرعی خودم دیدم که مرجعیت ایشان را اعلام کنم. فکر می‌کنم اولین کسی که مرجعیت مقام معظم رهبری را در رسانه‌های عمومی اعلام کرد، من بودم که این مهم را در خطبه‌های نماز جمعه تهران اعلام کردم."

** عضویت در جمع فقهای شورای نگهبان

علاوه بر ریاست قوه قضائیه، مسئولیت ایشان به‌عنوان عضو فقهای شورای نگهبان که از دوران حیات امام راحل این مسئولیت را پذیرفته بود تا سال 99 امتداد یافت.

یکی از عرصه‌های حضور آیت‌الله یزدی در دفاع از نظام و انقلاب به فتنه 88 برمی‌گردد. ایشان در آن زمان هم در جامعه مدرسین به‌عنوان ریاست شورای‌عالی این نهاد حوزوی و هم در شورای نگهبان، علیه فتنه و دسیسه آن‌ها روشنگری می‌کرد. آیت‌الله یزدی در گفتگویی درباره تشکیک در سلامت انتخابات می‌گوید: "در آن سال می‌خواستند در نتیجه انتخابات تشکیک ایجاد کنند، اما، چون سیستم برگزاری انتخابات دستی بود نتوانستند این کار را انجام دهند، به همین خاطر آقای محسن رضایی که از معترضین نتیجه انتخابات بود، در جلسه شورای نگهبان حاضر شد و من به او گفتم «بدون سند نگویید انتخابات باطل شود، مثلاً 100 صندوق را مشخص کنید تا بازشماری شود» و وقتی که ایشان قبول کرد و تعدادی از صندوق‌ها بازشماری شد و تغییری در نتیجه حاصل نشد، قانع شد، اما آقای موسوی و طرفداران او بدون استدلال به نتیجه انتخابات اعتراض می‌کردند و به‌دنبال ایجاد فتنه بودند که خوشبختانه تأکید رهبر معظم انقلاب بر اجرای قانون، حمایت از شورای نگهبان و صحت کار سیستم شمارش دستی آرا شبهات را پایان داد."

آیت‌الله یزدی همچنین در دوم دی ماه 88 با تأکید بر اینکه "ولایت فصل‌الخطاب است و هرگاه نظرات ما همخوانی نداشت، ولایت راهگشاست"، گفت: "در همین قضایای اخیر خدمت ایشان عرض کرده‌ایم که فرمایشات شما با صحبت‌های برخی مسئولان جمع نمی‌شود و نمی‌دانیم باید چه‌کار کنیم، اما ایشان با درایت راه درست را نشان دادند."

آیت‌الله یزدی بعد از وفات آیت‌الله مهدوی کنی در سال 93، از سوی اعضای مجلس خبرگان به ریاست این مجلس انتخاب شد. رهبر انقلاب در دیدار با اعضای خبرگان در تاریخ 21 اسفند 93، از این انتخاب خبرگان تقدیر کرده فرمودند: "شخصیت، سوابق و لواحق آیت‌الله یزدی نشان می‌دهد که انتخاب ایشان برای ریاست خبرگان مناسب و بجاست."

همچنین رهبر انقلاب در دیداری با اعضای خبرگان فرمودند: برخی بزرگان هم هستند که رأی آوردن و یا رأی نیاوردن، هیچ خللی در شخصیت آن‌ها ایجاد نمی‌کند و آقایان یزدی و مصباح از جمله این افراد هستند که حضور آنان در خبرگان باعث افزایش وزانت این مجلس می‌شود و نبود آن‌ها نیز برای مجلس خبرگان خسارت است.
البته آیت‌الله یزدی در اسفند ‍1398 برای انتخابات میان‌دوره‌ای خبرگان از استان قم کاندیدا شده به این مجلس راه یافت.